სახელდობრ, სად მდებარეობს ჯოჯოხეთი, ანუ გეენა? არ არის განსაზღვრული მითითება იმის თაობაზე, თუ სად მდებარეობს იგი. ეკლესიის წმიდა მამები ამ საკითხზე სხვადასხვა აზრის არიან. წმინდა ბასილი დიდი და წმინდა ათანასე დიდი წმიდა წერილის სიტყვებზე დაყრდნობით (რიცხვთა 16,30-34; იეზ. 26,20; 31,18) ჯოჯოხეთს დედამიწის სიღრმეში, ქვესკნელში წარმოიდგენდნენ. მაგრამ მეორენი (მაგალითად, წმინდა იოანე ოქროპირი) თვლიდნენ, რომ გეენა ამ სამყაროში არ მდებარეობს. „როგორც შორსაა სამეფო საპყრობილეები და მაღაროები, - ბრძანებს წმინდა იოანე, - ასევე გეენა სადმე, ამ სამყაროსაგან მოშორებით იქნება". მაგრამ ყველაზე უკეთესია, გავიხსენოთ იგივე ოქროპირის სიტყვები: „გაინტერესებს, სად და რომელ ადგილას იქნება გეენა? მაგრამ რა საქმე გაქვს შენ ამასთან? უნდა იცოდე, რომ იგი არსებობს და არა ის, სად და რომელ ადგილასაა იგი დაფარული. ასე რომ, მისი მდებარეობა კი არ ვეძიოთ, არამედ ის, თუ როგორ დავაღწიოთ მას თავი".
წმიდა წერილის თანახმად, მრავალი წმინდა მამა და ეკლესიის მასწავლებელი წარმოიდგენდა ცოდვილთა მომავალ ტანჯვას - განსაკუთრებით ღირსი ეფრემ ასური, წმინდა ბასილი დიდი და წმინდა იოანე ოქროპირი.
ღირსი ეფრემ ასური ასე მსჯელობს იმ ტანჯვის შესახებ, რომელიც ცოდვილებს ამქვეყნიური ცხოვრების მიღმა ელით: „როდესაც ცოდვილის სიცოცხლე საზღვარს მიაღწევს, უფლის მიერ გამოგზავნილი მრისხანე ანგელოზი მოითხოვს სულს და იტყვის: „დასრულდა შენი ამქვეყნიური გზა; წადი ახლა სხვა სამყაროში, შენს ადგილას"; ამის შემდეგ ცოდვილი ტოვებს ამქვეყნიურ სიამოვნებებს, რომლით მარადიულად ტკბობის იმედიც ჰქონდა და ანგელოზი წაიყვანს მას ტანჯვის ადგილას, რომლის დანახვაზეც ათრთოლდება, სახეში ხელებს ირტყამს, აქეთ-იქით მიაწყდება და გაქცევას იმედოვნებს. მაგრამ გაქცევა შეუძლებელია, რადგან იგი მაგრად ჰყავთ შეკრული.
მაშინ მისი შემაკავებელი ანგელოზები იტყვიან: „რისი გრცხვენია, საბრალოვ? რატომ ხარ აღშფოთებული და დამწუხრებული? რისი გეშინია, საბრალოვ? რატომ თრთი? თვითონ მოიმზადე ადგილი, რაც დათესე, იმას მოიმკი".
და კიდევ: „სინანულის დრო გავიდა: აქ სასყიდელი მოგეგება; ახლა მართალნი გვირგვინით არიან შემკულნი, თქვენ კი, ცოდვილნი, ცეცხლის გეენას მიეცემით. ახლა მართალნი გაბრწყინდებიან ცათა სასუფეველში; თქვენ კი, ცოდვილნი, საშინელ უფსკრულში ჩავარდებით; ახლა მართალნი ანგელოზებთან ერთად უგალობენ უფალს, თქვენ კი, ცოდვილნი, ტანჯვისაგან ტირით და კბილებს აღრჭიალებთ, ნანობთ, რომ სინანულის დრო უდარდელობაში გაფლანგეთ".
მეორე ადგილას ღირსი ეფრემ ასური ასე ბრძანებს მომავალი ტანჯვის შესახებ: „ვინც მიწაზე სცოდავდა, ღმერთს შეურაცხყოფდა და თავის საქმეებს მალავდა, იგი საშინელ უფსკრულში იქნება ჩაგდებული, რომელიც ცეცხლითა და გოგირდით იქნება სავსე. ვინც მრისხანებდა და თავის გულში სიყვარულს არ უშვებდა, სძულდა კიდეც მოყვასი, იგი ეშმაკებს საშინელი ტანჯვისათვის მიეცემა".
წმინდა ბასილი დიდი ასე გვასწგვლის მარადიული ტანჯვის შესახებ: „ადამიანს, რომელმაც ცხოვრებაში მრავალი ცუდი საქმე ჩაიდინა, აწვალებენ საშინელი და მრისხანე ანგელოზები, რომელთა გამოხედვაც და სუნთქვაც ცეცხლოვანია, თავიანთი სისასტიკის დაღვრემილობისა და კაცთმოძულეობის გამო სახე ღამეს მიუგავთ; შემდეგ იქნება გაუვალი უფსკრული, ღრმა უკუნეთი, ბნელი ცეცხლი, რომელსაც სიბნელეში წვის ძალა აქვს, მაგრამ ნათელს მოკლებულია; შემდეგ რაღაც შხამიანი და ხორცისმჭამელი მატლი, რომელიც ხარბად ჭამს, მაგრამ ვერასოდეს ძღება, ამ ჭამით კი აუტანელ დაავადებებს იწვევს; შემდეგ ყველა ტანჯვაზე უსასტიკესი - მარადიული სირცხვილი".
მეორე ადგილას იგივე წმინდა მამა ბრძანებს: „როგორი იქნება მდგომარეობა სულისა, რომელიც ასე დაუსრულებლად და დაუთმენლად დაიტანჯება იქ, სადაც ჩაუქრობელი ცეცხლი, მოუკლებლად მღრღნელი მატლი, სიბნელე და ჯოჯოხეთის საშინელი უფსკრული, მწარე ქვითინი, ტირილი და კბილთა ღრჭენაა, ტანჯვას კი დასასრული არა აქვს? ამ ყველაფრისაგან თავის დაღწევა სიკვდილის შემდეგ შეუძლებელია, არც საშუალება არსებობს ამ მწარე ტკივილისაგან თავის დასახსნელად".
წმინდა ბასილი დიდი ბრძანებს: „ისინი, ვინც ბოროტებას ჩადიოდნენ, შეურაცხყოფისა და სირცხვილისათვის აღდგებიან, რათა დაინახონ საკუთარი სისაძაგლე და ჩადენილი ცოდვის ანაბეჭდი. შესაძლოა, სიბნელეზე საშინელი და მარადიულ ცეცხლზე უარესი იყოს ის სირცხვილი, რომელიც წილად ხვდებათ ცოდვილთ, გამუდმებით რომ ექნებათ თვალწინ ხორცში ჩადენილი ცოდვის კვალი, მსგავსად რაღაც უხილავი საღებავისა, რომელიც მათი სულის ხსოვნაში მუდამ დარჩა.
წმინდა დიმიტრი როსტოველი ცოდვილთათვის განკუთვნილ საშინელ ტანჯვათა რიცხვს მიაკუთვნებს მარადიულ სირცხვილს: „წარმოვიდგინოთ, - ბრძანებს წმინდა მამა, - რომ ვინმე ამხილონ ერთ ცოდვაში თავისივე თანასწორის წინაშე მცირერიცხოვანი ადამიანების თანდასწრებით; როგორ შერცხვება მას! თუ ადამიანი ამხილეს მრავალი ადამიანის წინაშე, თანაც არა ერთ ცოდვაში, არამედ მრავალში - მაშინ სირცხვილი უფრო დიდი იქნება. რას ვფიქრობთ? მაშ, როგორ შეგვრცხვება იმ უკანასკნელ დღესა და ჟამს, როდესაც ჩვენს მიერ ჩადენილი არა ერთი, არამედ ყველა ცოდვა (ჩვენს მიერ ჩადენილი საქმით, სიტყვით თუ გულისხმისყოფით) გამოაშკარავდება და ცხადი გახდება, და არა მხოლოდ ჩვენნაირ ცოდვილთა, არამედ ყველა წმინდანისა და ანგელოზთა დასის წინაშე? ო, როგორ შერცხვებათ მაშინ ცოდვილთ!
იმის შესახებ, თუ რაოდენ საშინელი და აუტანელია ცოდვილთა მომავალი ტანჯვა, წმინდა იოანე ოქროპირი ბრძანებს: „როდესაც ცეცხლის შესახებ გაიგებ, ნუ იფიქრებ, თითქოს იქაური ცეცხლი აქაურს ჰგავდეს: ეს ცეცხლი წვავს და სხვად გარდააქცევს, ის კი, თუ ერთხელ შეიპყრობს ადამიანს, მარადიულად დაწვავს და არასოდეს დამთავრდება, ამიტომაც ეწოდება მას ჩაუქრობელი; რამეთუ ცოდვილნიც უკვდავნი გახდებიან, თანაც არა პატივისათვის, არამედ იმისათვის, რომ ეს მათთვის იქაური ტანჯვის მარადიული თანამგზავრი გახდეს; ამ საშინელების წარმოდგენა კი გონებას არასოდეს შეუძლია, მხოლოდ მცირე უბედურებათა შეცნობის გამოცდილებას ძალუძს ასევე მცირეოდენი წარმოდგენა შეუქმნას ადამიანს იმ დიდ ტანჯვათა შესახებ. თე ოდესმე მოხვდები ზომაზე მეტად გაცხელებული წყლის აბაზანაში, მაშინ წარმოიდგინე გეენის ცეცხლი; თუ ოდესმე ძალზე ცხელ წყალში დაიწვები, გონებით იქაური ალი წარმოიდგინე; მაშინ გაიგებ კარგად ამ განსხვავებას, რამეთუ თუკი აბანო და ცხელი წყალი ასე ტანჯავს და გვაწუხებს, მაშინ რა გრძნობა გვექნება, როდესაც იმ ცეცხლის მდინარეში აღმოვჩნდებით, რომელიც საშინელი სამსჯავროს დადგომამდე წვავს?
და კიდევ: როდესაც იქ წავალთ, ძალზე დიდი სინანულის შემთხვევაშიც კი, ამისაგან არანაირი სარგებელი აღარ გვექნება; რამდენიც არ უნდა ვაღრჭიალოთ კბილები, რამდენიც არ უნდა ვიქვითინოთ და ათასგზის ვევედროთ, თითის წვერიდან არავინ დაგვაწვეთებს ალში გახვეულს - პირიქით, ჩვენ მოვისმენთ იგივეს, რაც სახარებისეულმა მდიდარმა: „შორის ჩუენსა და შენსა დანახეთქი დიდი დამტკიცებულ არს" (ლუკა 16,26).
აუტანელი ტანჯვისაგან კბილების ღრჭიალს დავიწყებთ, მაგრამ ვერავინ გვიშველის; ხმამაღლა ვიკვნესებთ, როდესაც ალი სულ უფრო მეტად მოგვედება, მაგრამ ვერავის დავინახავთ, გარდა ჩვენთან ერთად დატანჯულებისა და უდიდესი სიცარიელისა. მაშ, რაღა ვთქვათ იმ საშინელებათა შესახებ, რომელიც სიბნელის გამო დააწვება ჩვენს სულს?
